Công danh đeo đuổi mà chi
Sao bằng chăm chỉ giữ nghề canh nông
Sớm khuya có vợ có chồng
Cày sâu bừa kỹ mà mong được mùa.
——
Ta về ta rủ bạn ta
Ruộng ta ta cấy vườn ta ta trồng
Có làm thì hẳn có trông
Can chi chầu chực mà mong của người.
——
Bởi anh chăm việc canh nông
Cho nên mới có bồ trong bịch ngoài
Ngày mùa tưới đậu trồng khoai
Ngày ba tháng tám mới ngồi mà ăn.
——
Trăng mờ vì đám mây che
Em đây vất vả về nghề canh nông.
Trăng mờ có lúc lại trong
Em đây vất vả, đỉnh chung có ngày.
——
Văn thơ phú lục chẳng hay
Trở về làng cũ, học cày cho xong.
——
Ngày ngày vác cuốc thăm đồng
Hết nước thì lấy gàu sòng tát lên
Hết mạ ta lại quảy thêm
Hết lúa ta lại mang tiền đi dong
Nửa mai lúa chín đầy đồng
Gặt về đập sảy bỏ công cấy cày.
——
Ruộng nương là cái đồng lân
Trời đất xoay vần kẻ trước người sau
Chưa ai ba họ cùng giàu
Chưa ai nghèo khổ đến đâu ba đời
Sống trên đời cùng nhau cày cấy
Chết buông tay mấy cũng thành không
Hỏi ai độc dạ thâm lòng
Chỉ bằng để một tiếng trong với đời.
——
Tháng hai cho chí tháng mười
Năm mười hai tháng, em ngồi em suy:
Vụ chiêm em cấy lúa đi
Vụ mùa lúa dé, sớm thì ba trăng.
——
Thú quê rau cá đã từng
Gạo thơm cơm trắng chí bằng tám xoan
Việc nhà em liệu lo toan
Khuyên chàng học tập cho ngoan kẻo mà.
——
Rủ nhau đi cấy đi cày
Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu.
——
Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cày vợ cấy, con trâu đi bừa.
——
Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Cấy cày vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công
Bao giờ cây lúa còn bông
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn.
——
Rạng ngày vác cày ra đồng
Tay cầm mồi lửa, tay dòng thừng trâu
Ruộng đầm nước cả bùn sâu
Suốt ngày cùng với con trâu cày bừa
Việc làm chẳng quản nắng mưa
Cơm ăn đắp đổi muối dưa tháng ngày
Ai ơi bung bát cơm đầy
Biết công kẻ cấy người cày mấy nao!
——
Làm đồng dang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bung bát cơm đầy
Dẻo thơm một hột, đắng cay muôn phần.
——
Ơn Trời mưa nắng phải thì
Nơi thì bừa cạn, nơi thì cày sâu
Công lênh chẳng quản bao lâu
Ngày nay nước bạc, ngày sau cơm vàng.
——
Ai ơi! Đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu.
——
Em nay đi cấy đồng sâu
Dưới chân đỉa cắn, trên đầu nắng chang
Chàng ơi! Có thấu chăng chàng
Một bát cơm vàng biết mấy công lênh.
——
Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề
Trông trời, trông đất, trông mây
Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng đá mềm
Trời êm, bể lặng mới yên tấm lòng.
——
Cực lòng thiếp lắm chàng ơi
Kiếm nơi khuất tịch thiếp ngồi thiếp than
Than vì cây lúa lá vàng
Nước đâu mà tưới nó hoàn như xưa
Trông trời chẳng thấy trời mưa
Lan khôn, huệ héo thảm chưa hỏi trời!
——
Đêm hè đom đóm nó soi
Em đi tát nước bên ngòi suốt đêm
Bao giờ cho nước nó lên
Cho lúa chóng tốt thì em vui lòng.
——
Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương
Nhớ ai dãi nắng dầm sương
Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao.
——
Rủ nhau bước xuống ruộng vàng
Nơi rộn tiếng hát, nơi vang tiếng cười
Những trông lúa chín mà vui
Bông ngả bông cúi, bông thời gió lay
Lưỡi liềm bán nguyệt cầm tay
Lúa vàng nghìn góc muốn cây thu về.
——
Bõ khi mưa nắng dãi dề
Bõ công dậy sớm thức khuya bấy chầy
Trồng cây ăn quả có ngày
Đất kia đâu phụ công này mà lo.
——
Trời mưa cho lúa chín vàng
Cho anh đi gặt, cho nàng đem cơm
Đem thời bát sứ mâm son
Chớ đem mâm gỗ anh hờn không ăn
Tháng giêng lúa mới chia vè
Tháng tư lúa đã đỏ hoe đầy đồng
Chị em đi sấp gánh gồng
Đòn càn tay hái ta cùng ra đi.
——
Khó nghèo cấy muốn gặt thuê
Lấy công đổi của chớ hề lụy ai.
——
Trời hè làm trận mưa rào
Gặt sớm phơi sớm liệu sao cho vừa
Khuyên em chớ ngại nắng mưa
Của chồng công vợ bao giờ quên nhau.
——
Sáng trăng giã gạo ngoài trời
Cám bay phảng phất nhớ người đàng xa.
——
Gió nam hay hẩy chiều hôm
Xong việc gặt hái ôm con thả diều
Điền viên là thú tiêu dao
Không danh lợi lắm chẳng chiều lụy ai.
——
Ai ơi, nhớ lấy lời này
Tằm nuôi ba lứa, ruộng cày ba năm
Nhờ Trời hòa cốc phong đăng
Cấy lúa lúa tốt, nuôi tằm tằm tươi
Được thua dù có tại Trời
Chớ thấy sóng cả mà rời tay co.
——
Nhà em có vại cà đầy
Có ao rau muống có đầy chĩnh tương
Dầu không mỹ vị cao lương
Trên thờ cha mẹ, dưới nhường anh em
Một nhà vui vẻ êm đềm
Đói no tùy cảnh không luồn lụy ai.
——
Trồng trầu đắp nấm cho cao
Che cho sương nắng khỏi vào gốc cây.
——
Nửa năm bén rễ bén dây
Khó đâu bã đậu bốn tay cho liền
Một mai trầu tốt bốc lên
Một sào trầu tốt bằng tiền mẫu ngô.
——
Thân anh khó nhọc trăm phần
Sáng đi ruộng lúa, tối nằm ruộng dưa
Vội đi quên cả cơm trưa
Vội về quên cả trời mưa ướt đầu.
——
Thân em vất vả trăm bề
Sớm đi ruộng lúa, tối về ruộng dâu
Có lược chẳng kịp chải đầu
Có cau chẳng kịp têm trầu mà ăn.
——
Một bên quần rộng áo dài
Một bên cày cấy lấy khoai đổ bồ
Hai bên em chuộng bên mô?
Hai bên em chuộng bên bồ khoai lang.
——
Ruộng vườn trồng đủ thứ hoa
Hoa đào, hoa bí, hoa trà, hoa mai
Nhất thơm hoa huệ, hoa nhài
Hoa lan, hoa cúc, ai người chẳng ưa
Cảnh vườn vui vẻ thơm tho
Mình làm mình hưởng, trời cho riêng mình.
——
Giếng Ngọc Hà vừa trong vừa mát
Vườn Ngọc Hà thơm ngát gần xa
Hỏi người xách nước tưới hoa
Có cho ai được vào ra chốn này?
——
Tốt đẹp là chị hàng hoa
Tuy rằng thơm ngát cửa nhà sạch không
Ngày ngày đi hái hoa hồng
Chiều chiều về ngõ Cầu Đông ăn quà.
——
Tháng ba tháng tám đi đâu
Bỏ đê không đắp rỗi sau kêu trời
Chém cha lũ kiến vô loài
Dám đem đê đó làm mồi kiếm ăn
Một mai nước vỡ đến chân
Chẳng qua chỉ lũ nông dân thiệt thòi
——
Nghé ơi, ta bảo nghé này
Nghé ăn cho béo, nghé cày cho sâu
Ở đời khôn khéo chi đâu
Chẳng qua cũng chỉ hơn nhau chữ cần.
——
Trên trời có ông sao Thần
Bốn mùa chỉ lối cho dân ăn làm
Sang xuân Thần cúi lom khom
Là mùa trồng đậu, dân làng biết chăng
Bước sang tháng chín rõ trăng
Lưng Thần hơi đứng là đang gặt mùa.
——
Trời hôm mây kéo bổi bừa
Đang còn nắng ráo, ta chưa vội gì
Bao giờ kéo vảy tê tê
Sắp gồng, sắp gánh ta về kẻo mưa.
——
Mồng chín tháng chín có mưa
Thì con sắm sửa cày bừa làm ăn
Mồng chín tháng chín không mưa
Thì con bán cả cày bừa đi buôn
——
Ra đi anh có dặn dò
Ruộng sâu cấy trước, ruộng gò cấy sau.
——
Hễ mà hoa quả được mùa
Chắc là nước bể, nước mưa đầy trời.
Ai ơi nên nhớ lấy lời
Trông cơ trời đất, liệu thời làm ăn.
——
Lúa chiêm thì cấy cho sâu
Lúa mùa thì gãy cành dâu mới vừa.
——
Mạ úa cấy lúa chóng xanh
Gái đông chóng đẻ, sao anh hững hờ?
——
Tháng sáu mà cấy mạ già
Thà rằng công cấy ở nhà ẵm con
Tháng chạp mà cấy mạ non
Thà rằng công cấy ẵm con ở nhà.
——
Lúa chiêm nếp ở đầu bờ
Hễ nghe tiếng sấm mở cờ mà lên.
——
Đói thì ăn ráy ăn khoai
Chớ thấy lúa trổ tháng hai mà mừng.
——
Bao giờ đom đóm bay ra
Hoa gạo rụng xuống thì tra hột vừng.
——
Dưa gang một, chạp thì trồng
Chiêm cấy trước Tết thì lòng đỡ lo
Tháng hai đi tậu trâu bò
Cày đất cho ải, mạ mùa ta gieo.
——
Cơm ăn một bát sao no
Ruộng cày một vụ sao cho đành lòng
Sâu cấy lúa, cạn gieo bông
Chẳng ương được đỗ thì trồng ngô khoai.
——
Được mùa chớ phụ môn khoai
Đến năm thất bát lấy ai bạn cùng.
——
Hoa bí đỏ ngoài
Hoa bầu trắng xóa.
——
Muốn được ăn quả
Xin chớ ngắt hoa.
——
Ai về nhắn chị em nhà
Muốn cho hoa tốt liệu mà bón phân
——
Gỗ kiền anh để đóng cày
Gỗ lim gỗ sến anh nay đóng bừa
Răng bừa tám cái còn thưa
Lưỡi cày tám tấc đã vừa luống to
Muốn cho lúa nảy bông to
Cày sâu bừa kỹ phân tro cho nhiều.
——
Trâu khỏe chẳng lo cày trưa
Mạ già ruộng ngấu, không thua bạn điền.
——
Trâu năm sáu tuổi còn nhanh
Bò năm sáu tuổi đã tranh về già
Đồng chiêm xin chớ nuôi bò
Mùa đông tháng giá bò dò làm sao!
——
Lợn bột thì thịt ăn ngon
Lợn nái thì đẻ lợn con cũng lời.
——
Đôi ta cùng bạn chăn trâu
Cùng mặc áo vá nhuộm nâu một hàng
Bao giờ cho gạo bén sàng
Cho trăng bén gió, cho nàng bén anh.
——
Nuôi gà phải chọn giống gà
Gà ri bé giống nhưng mà đẻ mau.
——
Nhất to là giống gà nâu
Lông dày thịt béo về sau đẻ nhiều.
——
Ao to, ta thả cá chơi
Hồ rộng nuôi vịt, vườn khơi nuôi gà
Quanh năm khách khứa trong nhà
Ao vườn sẵn có lọ là tìm đâu.
——
Chẳng nên cơm cháo gì đâu
Ta về ở bãi hái dâu chăn tằm.
——
Ai giàu thì mặc ai giàu
Tớ về nhà tớ hái dâu chăn tằm
Tơ chăn tằm lấy tơ tớ dệt
May áo quần khỏi rét ai ơi
Tham chi tấm áo của người
Họ cho tớ mặc lại đòi tớ ngay.
——
Nuôi tằm cần phải có dâu
Muốn cho dâu tốt phải mau vun trồng
Vườn thì cuốc rãnh thong dong
Cách nhau hai thước đặt thông cho dày
Giống dâu ưa nước xưa nay
Nhưng khi ngập hết thì cây cũng già.
——
Trời mưa lác đác ruộng dâu
Cái nón đội đầu, cái thúng cắp tay
Bước chân xuống hái dâu này
Nuôi tằm cho lớn mong ngày ươm tơ.
Thương em chút phận ngây thơ
Lầm than đã trải, nắng mưa đã từng.
Xa xôi ai có tỏ chừng
Gian nan tận khổ, ta đừng quên nhau.
——
Dâu cỏ nhỏ lá chàng ơi
Chẳng nên đi chọn những nơi dâu tàu
——
Dâu cỏ lá nhỏ mà xinh
Dâu tàu to lá nhưng mình không ưng.
——
Hôm qua dệt cửi thoi vàng
Sực nhớ đến chàng, cửi lại dừng thoi
Cửi rầu, cửi túi chàng ơi
Ngọn đèn sáng tỏ bóng người đằng xa.
——
Anh về Đập Đá, Gò Gang
Để em dệt vải sáng trăng một mình.
Em về dệt vải trên khung
Để anh đọc sách cùng chung một đèn.
——
Vải em em bán lấy tiền
Em mua lụa liền may áo cho anh
Trong thì lót tím lót xanh
Ngoài thêu đôi bướm lượn cành phù dung.
——
Đêm hè gió mát trăng thanh
Em ngồi canh cửi còn anh vá chài
Nhất thương là cái hoa lài
Nhì thương ai đó áo dài ấm thân
Gặp người sao có một lần
Để em thương nhớ tần ngần suốt năm.
——
Anh làm thợ mộc Thanh Hoa
Làm cầu làm quán làm nhà khéo thay
Lựa cột anh dựng đôi tay
Bào trơn đóng bén nó ngay một bề
Bốn cửa anh chạm bốn dê
Bốn con dê đực chầu về tổ tông
Bốn cửa anh chạm bốn rồng
Trên thì rồng ấp, dưới thì rồng leo
Bốn cửa anh chạm bốn mèo
Con thì bắt chuột, con leo xà nhà
Bốn cửa anh chạm bốn gà
Đêm thì nó gáy, ngày ra ăn vườn.
——
Bốn cửa anh chạm bốn lươn
Con thì thất khúc, con thì trườn ra.
Bốn cửa anh chạm bốn hoa
Trên là hoa sói, dưới là hoa sen.
Bốn cửa anh chạm bốn đèn
Một đèn dệt cửi, một đèn quay tơ.
Một đèn đọc sách ngâm thơ
Một đèn anh để đợi chờ nàng đây.
——
Quê anh ngày tám tháng ba
Quay về làm rọ, quay ra đan lờ.
Lờ rọ bán được, cảnh nhà thêm vui.
——
Một mình vừa chẻ vừa đan
Lỗi lầm thì chịu phàn nàn cùng ai.
——
Đêm hè gió mát trăng thanh
Em ngồi chẻ lạt cho anh chắp thừng.
Lạt chẳng mỏng sao thừng được tốt
Duyên đôi ta đã trót cùng nhau.
Trăm năm thề những bạc đầu
Chớ tham phú quý đi cầu trăng hoa
——
Người ta buôn, vạn bán ngàn
Em đây làm giấy cơ hàn vấn tươi.
Dám xin nho sĩ cho cười
Vì em làm giấy cho người viết thơ.
——
Mài dừa đạp cám cho nhanh
Ép dầu mà chải tóc anh tóc nàng.
——
Mài dừa dưới ánh trăng vàng
Ép dầu mà chải tóc nàng tóc anh.
——
Tháng tư cơm gói ra hòn
Muốn ăn trứng nhạn phải lòn hang Mai.
——
Tháng giêng là tháng ăn chơi
Anh đi nằm bãi hòn Khơi một mình.
——
Tre già anh để pha nan
Lớn đan nong né, bé đan giần sàng.
Gốc thì anh để kê giường
Ngọn ngành anh để cắm giàn trầu, dưa.
Làm ăn bao quản sớm trưa
Hễ cần kiếm lắm là ăn thua nhiều
——
Vòng này đan sợi đây già
Em đi kéo vòng đã ba năm chầy
Đôi ta chung mẹ chung thầy
Đêm trăng chung võng với đầy thủy cung.
——
Lấy anh thì sướng hơn vua
Anh đi xúc giậm, được cua kềnh càng
Đêm về nấu nấu rang rang
Chồng chan vợ húp lại càng hơn vua.
——
Câu cá cá chẳng ăn mồi
Đừng câu mà mệt, đừng ngồi mà trưa.
Ai về nhắn với ông câu
Cá ăn thì giật để lâu hết mồi.
Cần câu bạc, cột chạc dây to
Sáng trăng câu nhởi, trăng lờ không câu.
——
Sông sâu mà biển cũng sâu
Muốn ăn cá lớn giong câu cho dài.
——
Con ơi nhớ lấy lời cha
Mồng năm tháng chín thật là bão rươi
Bao giờ cho đến tháng mười
Thì con vào lộng ra khơi mặc lòng.
——
Những người đi biển làm nghề
Thấy dòng nước nóng thì về đừng đi
Sông lừng, bụng biển ầm ì
Bão mưa ta tránh, chớ hề ra khơi.
——
Vạn Vân có bến Thổ Hà
Vạn Vân nấu rượu, Thổ Hà nung vôi
Nghĩ rằng đá nát thì thôi
Ai ngờ đá nát nung vôi lại nồng
Chăn đơn gối chiếc lạnh lùng
Nửa thì mình đắp, nửa phòng tinh nhân.
——
Nước chảy xuôi, thuyền anh trôi ngược
Anh chống không được, anh bỏ sào xuôi
Sào xuôi, thuyền cũng trôi xuôi
Khúc sông bỏ vắng để người sầu riêng
Người sầu riêng cơm trắng không ăn
Đã bung lấy bát lại giằn xuống mâm.
——
Anh đây lên thác xuống ghềnh
Thuyền nan đã trải, thuyền mành thử chơi
Đi cho khắp bốn phương trời
Cho trần biết mặt, cho đời biết tên.
——
Muốn ăn măng trúc măng dang
Măng treo măng nứa cơm lam thì chèo
Ngược xuôi lên thác xuống đèo
Chim kêu bên nọ, vượn trèo bên kia.
——
Lênh đênh chiếc giã ra vời
Chiếc thuyền mành vô cửa, biết mấy đời gặp nhau.
——
Chẳng chèo thì thuyền chẳng đi
Thuyền thì đã nát ván, thì long đanh
Đôi ta gắng sức lên ghềnh
Cho em đứng mũi để anh chịu sào.
——
Sông Đà, sông Mã, sông Thao
Ba ngọn sông ấy đổ vào sông Gâm.
——
Tiếc công lên thác xuống ghềnh
Tay chèo tay chống một mình nhờ ai?
Bây giờ thở vắn than dài
Ngỡ là hò hẹn, ai hay hẹn hò.
——
Giỏi giang chớ vội khoe tài
Sông sâu sóng vắn (ngắn) bể trời mênh mông
Nước to sóng cả khôn chừng
Đã vào gian hiểm khuyên đừng nom tay.
——
Sáng ngày bầu dục chấm chanh
Trưa gỏi cá chép, tối canh cá chày
Thuyền lên gặp khúc sông này
Kẻ chèo người chống mình gây xác ve.
——
Chớ thấy bể rộng mà lo
Bể rộng mặc bể chèo cho có ngần.
——
Chợ tình Đông một tháng sáu phiên
Gặp cô hàng xén kết duyên vừa rồi
Cái gánh hàng em những quế cùng hồi
Có mệt bồ kết, có nồi phèn chua
——
Bó hương thơm sắp để trên bồ
Trần bì, Cam thảo, Sài hồ, Hoàng liên
Hàng em đáng giá bao tiền
Để anh xếp vốn ta liền buôn chung.
——
Chợ chùa một tháng sáu phiên
Mời anh đi chợ thăm miền quê ta
Xanh mát là chị hàng na
Mặn mà hàng muối, ngọt hoa hàng đường
Thơm ngát là chị hàng hương
Tanh tao hàng cá, phô trương hàng vàng.
——
Bộn bề là chị hàng dang
Bán rổ bán rá bán sàng bán nia
Ngênh ngang là chị hàng cua
Hàng ếch nhấp nhổm người mua cũng nhiều
Hàng khoai đông suốt sớm chiều
Người quen kẻ lạ cũng đều ngợi khen.
——
Em về dọn quán bán hàng
Để anh là khách đi đàng trú chân,
Trắng da vì bởi phấn dồi
Đen da vì bởi em ngồi chợ trưa.
——
Bán hàng thì bán sớm mai
Chợ trưa người vãn còn nài làm chi.
——
Khôn ngoan chẳng kẻo thực thà
Lường thưng tráo đấu chẳng qua đong đầy.
——
Tin nhau buôn bán cùng nhau
Thiệt hơn, hơn thiệt trước sau như lời
Hay gì lừa đảo kiếm lời
Một nhà ăn uống tội Trời riêng mang
Theo chi những thói gian tham
Phà phôi thực giả, tìm đường đối nhau.
——
Của phi nghĩa có giàu đâu
Ở cho ngay thật, giàu sau mới bền.
——
Lái trâu lái lợn lái bè
Ba anh lái ấy chớ nghe anh nào
Em ơi! đừng lấy quân buôn
Hồi vui nó ở, hồi buồn nó đi.
——
Đêm nằm nghĩ lại mà coi
Lấy chồng hay chữ như soi gương vàng.
——
Còn duyên buôn cậy bán hồng,
Hết duyên buôn mít cho chồng lật xơ.
——
Nhỏ còn thơ dại biết chi
Lớn rồi đi học học thì phải siêng
Theo đòi cũng thể bút nghiên
Thua em kém chị cũng nên hổ mình.
——
Dạy con từ thuở tiểu sinh
Gần thầy gần bạn tập tành lễ nghi
Học cho cách vật trí tri
Văn chương chữ nghĩa nghề gì cũng thông.