Từ ngày Cảnh Trị lên ngôi
Khoai chửa mọc chồi đã nhổ lên ăn.
——
Từ ngày Tự Đức lên ngôi
Cơm chẳng đầy nồi trẻ khóc như ri
Bao giờ Tự Đức chết đi
Thiên hạ bình thì lại dễ làm ăn.
——
Vạn niên là vạn niên nào ?
Thành xây xương lính, hào đào máu dân.
——
Chừng nào thằng ngốc làm vua
Thiên hạ mất mùa, người khó làm ăn.
——
Sông Hương nước chảy lờ đờ
Dưới sông có đĩ, trên bờ có vua.
——
Con vua thì lại làm vua
Con nhà kẻ khó bắt cua cả ngày.
——
Con quan thì lại làm quan
Con nhà kẻ khó đốt than cả ngày.
——
Thừa quan rồi mới đến dân
Thừa nha môn mới đến phận đò đưa !
——
Khi sang mẹ nỏ cho sang
Bây giờ quan cấm đò ngang, không chèo.
——
Tậu voi chung với đức ông
Vừa phải đánh cồng vừa phải hốt phân.
——
Trông lên cửu bệ trùng trùng
Những là gấm vóc tía hồng nguy nga
Nhìn về đồng ruộng bao la
Cũng đành đóng khố, phơi da mình trần.
——
Bộ Binh, bộ Hộ, bộ Hình
Ba bộ đồng tình bóp vú con tôi.
——
Ban ngày quan lớn như thần
Ban đêm quan lớn tần mần như ma.
——
Em là con gái đồng trinh
Em đi bán rượu qua dinh ông Nghè
Ông Nghè sai lính ra ve
Trăm lạy ông Nghè, tôi đã có con
Có con thì mặc có con
Thắt lưng cho giòn, theo vỏng cho mau.
——
Em là con gái cửa dinh
Qua dinh cụ lớn, cư rình cụ nom
Của em chẳng để ai dòm
Cáo già hết ngó, mèo non cũng chừa.
——
Tai nghe quan huyện đòi hầu
Mua tranh cùng khế gội đầu cho trơn.
——
Cậu cai buông áo em ra
Để em đi chợ kẻo mà chợ trưa
Chợ trưa rau nó héo đi
Lấy gì nuôi mẹ, lấy gì nuôi em.
——
Thuyền than lại đậu bến than
Gặp cô yếm thắm, ôm quàng ngang lưng.
— Thôi thôi, tôi van cậu rằng đừng
Tôi lạy cậu rằng đừng
Tuổi tôi còn bé chưa từng nguyệt hoa
——
Tôi về gọi chị tôi ra
Chị tôi đã lớn nguyệt hoa đã từng.
——
Làm quan phải xét cho dân
Không tin ngài xuống ngài mần (làm) ngài coi.
——
Sang chơi thì cứ mà sang
Đừng bắt dọn đàng mà nhọc lòng dân.
——
Hoài hơi mà nói với mây
Để mai đi cày tao nói với trâu
Hoài hơi mà nói với trâu
Để mai đi hầu tao nói với quan
Hoài hơi mà nói với quan
Để mai đi làm tao nói với dân.
——
Con ơi, nhớ lấy câu này
Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan.
——
Càng ngày sưu thuế càng cao
Mất mùa cũng phải lao đao nhục nhằn
Xóm làng nhẫn chịu cắn răng
Bán địa nộp thuế cho được lòng quan trên
Quan trên ơi hỡi quan trên
Hiếp dân ăn chặn, chỉ biết tiền mà thôi.
——
Người sao kiệu bạc ngai vàng
Người sao cuối chợ đầu làng kêu la
Người sao đệm gấm chiếu hoa
Người sao ngồi đất lê la đêm ngày
Người sao chân đắp màn quây
Người sao trần trụi phơi thay đầy đàng
Người sao võng giá nghênh ngang
Người sao đầu đội vai mang nặng nề
Người sao năm thiếp bảy thê
Người sao côi cút sớm khuya chịu sầu
Người sao kẻ quạt người hầu
Người sao nắng dãi mưa dầu long đong
Trời ơi, Trời ở bất công !
——
Chém cha cái lũ áo dài
Ăn no cho đến mang tai vẫn lần
Vẫn lần cả bẹn khố dân
Trong ngoài bòn sạch không phân thứ gì
Ăn no rồi lại nằm khì
Mặc dân rên xiết, khốn nguy nhọc nhằn.
——
Người trên ở chẳng chính ngôi
Khiến cho kẻ dưới chúng tôi hỗn hào.
——
Người trên ở chẳng được cao
Khiến cho kẻ dưới lộn nhào lên trên.
——
Hơn nhau tấm áo manh quần
Thả ra bóc trần ai cũng như ai.
——
Nên ra trên kính dưới nhường
Chẳng nên đạp hát bên đường mà đi
——
Con vua thì lại làm vua
Con sãi ở chùa thì quét lá đa
Bao giờ dân nổi can qua
Con vua thất thế lại ra quét chùa.
——
Trời mưa cho lúa thêm bông
Cho nước thêm cá, cho sông thêm thuyền
Cho dù, cho lọng gãy then
Cho võng, cho cống một phen nhuộm bùn.
——
Em là con gái nhà giàu
Có dây xà tích đeo đầu thắt lưng
Anh là con trai nhà nghèo
Vai vác cái giủi, lại đèo giỏ cua
Trời làm thiên hạ mất mùa
Xá tích bán mất gió của vẫn còn.
Lí trưởng hể hả ra dinh
Phó lí rập rình nhảy nhót mừng reo
Khi đi thì bụng đói meo
Khi về bụng trễ lại đèo hòn xôi.
——
Đẻ đứa con trai
Chẳng biết nó giống ai
Cái mặt thì giống ông cai
Cái đầu ông xã, cái tai ông trùm.
Lúc thì chả có một ai
Lúc thì ông xã ông cai đầy nhà.
——
Con cò chết rủ trên cây
Bồ cu mở lịch xem ngày làm ma
Cà cuống uống rượu la đà
Bao nhiêu cóc nhái nhảy ra chia phần
Chào mào thì đánh trống quân
Chim chích mặc quần vác mõ đi rao.
——
Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?
——
Cái cò cái vạc cái nông
Ba cái cùng béo vặt lông cái nào
— Vặt lông cái vạc cho tao
Hành răm nước mắm bỏ vào mà thuôn !
——
Nhà mày làm đất làm ao
Lắm trâu lắm ruộng, con tao ăn gì ?
——
Ru bồng ru bổng ru bông
Mẹ ru con ngủ, mẹ dông lên làng
Giặt vay mượn gạo mớ lang
Ít nhiều qua bữa quấy quang qua ngày
Sinh con gặp phải buổi nay
Bao giờ mở mắt mở mày con ơi !
——
Đã giàu thì lại giàu thêm
Đã khó lại khó cả đêm lẫn ngày.
——
Giàu từ trong trứng giàu ra
Khó từ ngả bảy ngả ba khó về.
——
Khen ai khéo đặt nên nghèo
Kém ăn kém mặc kém điều khôn ngoan
Bây giờ chẳng có bạc vàng
Cho nên đổ cả khôn ngoan cho người
——
Nhà giàu nói một hay mười
Nhà nghèo nói chẳng được lời nào khôn
Nhà nghèo như giỏ thủng trôn
Nhà giàu như bạc bỏ hòm xưa nay
Nghèo đâu nghèo mãi thế này
Mắt chúng mất bạn vì nay tội nghèo
——
Bốn bề công nợ eo sèo
Chỉ vì một nỗi tội nghèo mà thôi
Tôi làm tôi chẳng có chơi
Nghèo đâu nghèo mãi Trời ơi hỡi Trời!
——
Phận nghèo cay đắng trăm bề
Thương em chị biết lấy gì nuôi em
Ước gì chị hoá ra chim
Tha mồi nuôi mẹ nuôi em trên cành
Tha rơm đồng cỏ mông mênh
Về xây tổ ấm mái đình cây đa
Em ăn một hớp cháo hoa
Nước mắt chị chảy chan hoà năm canh
——
Ruộng ai để cỏ mọc đầu
Bỏ hoang chả cấy cày uổng chưa
Người sao lắm ruộng để thừa
Mà ai quanh quẩn suốt mùa làm thuê
——
Trời ơi ! Trời ở chẳng cân
Người ăn chẳng hết, người lần không ra
Người thì mớ bảy mớ ba
Người thì áo rách như là áo tơi.
——
Gánh cực mà đổ lên non
Còng lưng mà chạy cực còn theo sau.
——
Thân anh khố lõi đã xong
Thân em váy đụp lặn trong lặn ngoài.
——
Cầu đổ thì lại bắc cầu
Một trăm nén bạc đổ đầu thằng dân
——
Thương thay thân phận con rùa
Trên đình hạc cưỡi dưới chùa đội bia
——
Ếch kêu dưới vũng tre ngâm
Ếch kêu mặc ếch, tre dầm mặc tre
——
Chân đi chẳng được chân ơi
Chân đi chẳng được chân ngồi xuống đây
Ngồi buồn tính đốt ngón tay
Tính đi tính lại ngón này hơn trăm
Tính tháng rồi lại tính năm
Lãi con lãi mẹ ngót trăm đồng rồi
Bây giờ biết đến cửa ai
Chân quì đôi thẳng vay vài đồng xu
——
Khổ thay cái kiếp tôi đòi
Đầu chày đít thớt ngồi xơi một mình
Mỗi khi có lệnh triều đình
Mõ rao, trống thúc, phận mình long đong
——
Con lành con ở cùng bà
Váng mình suốt mẩy con ra ngoài đường
——
Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi ở tay không trở về.
——
Kiếp đói nghèo phận bèo trôi nổi
Hầu hạ người em tội tình chi
Mùa đông môi xám như chì
Mùa hè da sạm khác gì hòn than
Áo manh che trận gió hàn
Đầu trần nắng lửa mưa chan dãi dầu
Ới mẹ đâu, ới cha đâu
Đii đâu mà bắt con hầu người ta
Tưởng tình nghĩa mẹ công cha
Chưa đền chút đỉnh xót xa dạ này
——
Lên chùa cầu Phật cầu Trời
Xét cho một việc ở đời bất công
—-
Canh nông sớm tối ngoài đồng
Suốt ngày cặm cụi chổng mông lên trời
Bữa ăn như bữa vét nồi
Đói cào đói rrã mồ hôi ướt đầm
—-
Sống gì sống tối sống tăm
Khổ ngày khổ tháng khổ năm khổ đời
Bắt thang lên hỏi Phật Trời
Cớ sao nỡ để kiếp người đắng cay?
—-
Công anh làm rể đã lâu
Chỉ ăn cơm hớt với đầu cá rô
Bao giờ anh lấy được cô
Cơm bớt phần chó, đầu rô phần mèo.
—-
Từ nay tôi cạch đến già
Tôi chẳng dám cấy ruộng bà nữa đâu
Ruộng bà vừa xấu vừa sâu
Vừa bé hạt thóc vừa lâu đồng tiền
—-
Tôi về cấy ruộng quan điền
Hạt gạo đã lớn, quan tiền trao tay.
—-
Trả ta đủ gạo đủ tiền
Thì ta sẽ cấy cho liền hàng sông
Nếu mà bớt gạo bớt công
Thì ta cấy ruộng hàng sông ta về.
—-
Bể Đông có lúc vơi đầy
Mối thù đế quốc có ngày nào quên!
—-
Xa xa Côn Đảo nhà tù
Biển sâu mấy khúc, lòng thù bấy nhiêu.
—-
Tiếc quả hồng ngâm đem cho chuột vọc
Tiếc con người ngọc đem cho ngâu vầy
Tiếc nước Nam ta xây dựng, để cho Tây tung hoành.
—-
Ngó xuống sông Hương, nước xanh như tàu lá
Ngó về Đập Đá, phố xá nghênh ngang
Từ ngày Tây lại sứ sang
Đi xâu nạp thuế, làm đàng không ngơi.
—-
Thằng Tây hắn ở bên Tây
Bởi vua chúa Nguyễn rước thầy đem sang
Cho nhà cho nước tan hoang
Cho thiếp ngậm đắng, cho chàng ăn cay
Cha đợi mấy đứa theo Tây
Mồ ông mả cố voi giày biết chưa?
—-
Chớ tham đồng bạc con cò
Bỏ cha bỏ mẹ đi phò thằng Tây.
—-
Chém cha những đứa sang giàu
Cậy thần cậy thế cúi đầu nịnh Tây.
—-
Con cò mà đậu cành tre
Thằng Tây bán súng, cò què một chân
Hôm sau ra chợ Đồng Xuân
Chú Khách mới hỏi sao chăm cò què?
Cò rằng cò đứng bụi tre
Thằng Tây bắn súng cò què một chân.
—-
Cha đời lính tẩy lính tây
Hễ trông thấy gái giở ngay xi xồ
Một tháng sáu phiên chợ Dờ
Kẻ gian cũng lắm, lệ cơ cũng nhiều.
—-
Đầu non che bóng trăng tà
Nghĩ mình thôi lại xót xa lòng mình
Trách thay con tạo vô tình
Đưa vào nhà máy cho mình làm công
Làm công chẳng lấy hết công
Nào cúp nào phạt còn mong nỗi gì.
—-
Nghĩ đời mà ngán cho đời
Ở trong nhà máy làm người công nhân
Nói sao hết nỗi khó khăn
Hết tiền hết gạo thì lần vào đâu.
—-
Trời cao xanh tít một màu
Kêu sao cho thấu mà cầu với mong
Góc nhà còn mấy củ dong
Đem rửa mà luộc đỡ lòng buổi nay
Tối về ta sẽ đi vay.
—-
Chị em xe sợi ca đêm
Đau lòng đứng đợi đã quen ngoài trời
Trời mưa không có áo tơi
Gió may cắt thịt, ruột thời quặn đau
Thức đêm ăn uống gì đâu
Ngủ gật thì có tạt đầu tạt tai
Nghỉ thì không gạo ngày mai.
—-
Ốm thì không thuốc nào ai hỏi cùng
Đàn bà cũng như đàn ông
Già cũng như trẻ nó không nể gì
Hết thảy là bọn cu li
Làm thuê cho nó hòng gì đoái thương.
—-
Làm sao cũng một cuộc đời
Mà người thợ dệt tả tơi đói nghèo
Đắng cay tủi nhục trăm chiều
Cúp lương, giãn thợ, đánh treo xà nhà.
—-
Cầm hơi tấm bánh đúc vôi
Rét run lấy mảnh bao gai che người
Vì ai đói rét ai ơi
Vì Trời, vì đất, vì người, vì Tây?
—-
Chồng người ông kí ông cai
Chồng em túi phận vác mai chui lò
Chân bùn tay lấm mặt tro
Quanh năm vất vả những lo cùng sầu
Nắng mưa cam phận cúi đầu
Ăn no vác nặng làm trâu kéo cày
Tỉnh dậy ngay! Tỉnh dậy ngay!
Hợp đoàn làm một chung tay chung lòng
Cùng nhau ủng hộ đình công!
—-
Ai đi Uông Bí, Vàng Danh
Má hồng để lại, má xanh mang về.
—-
Thuyền than mà đậu bến than
Thương anh vất vả cơ hàn nắng mưa
Thuyền than đậu bến đen sì
Anh không ra mỏ, lấy gì em ăn.
—-
Oằn lưng đội thúng than đầy
Nửa lon cơm hẩm suốt ngày đội than.
—-
Ngày ngày nghe tiếng còi tàm
Như nghe tiếng vọng từ âm phủ về
Tiếng còi não nuột tái tê
Bước vào hầm mỏ như lê vào tù.
—-
Sáng ngày vừa mới tinh sương
Cơm trôi khỏi miệng, vác choòng ra đi
Vợ nghèo ẵm trẻ hài nhi
Lên tầng để bụi, rồi đi đẩy goòng.
—-
Trẻ thơ nằm mớ bòng bong
Nô đùa muỗi cỏ, đói lòng ngậm que
Lên tầng khuỵu gối đun xe
Gò lưng mửa mật nắng hè quặn chi.
—-
Chồng xuống lò giếng đen sì
Mong sao cho chóng chiều về một công.
—-
Đặt mình chưa ấm chỗ nằm
Đã lại còi tầm hú gọi ra đi
Để kêu, suối chảy rầm rì
“Bắt cô trói cột” não nề ngân nga.
—-
Đoàn người, hay quỷ, hay ma?
Tay mai tay cuốc sương sa mịt mù
Hai bên gió núi ù ù
Tưởng oan hồn của dân phu hiện về.
—-
Lĩnh lương còn được năm hào
Ba hào đóng gạo, thuốc lào một xu
Hai xu thìa mắm tôm khô
Một hào cá ót một xu tỏi hành
Hai xu rau diếp rau răm
Ba xu mua chén muối vừng về rang
Thế là được bữa cơm sang
Cá riêu, rau muống vừng rang đủ mùi
Con còn được một xu xôi
Chồng được gói thuốc ngày mai đi tầm.
—-
Nói ra chẳng bỏ tủi thân
Mỗi tháng một lần một bữa cơm no.
—-
Hai chân leo đá đã mòn
Hai tay chai rạn hãy còn tro trơ
Còn duyên với cuốc còn nhờ
Hết duyên, bị gậy ngồi chờ cổng kho.
—-
Vì con cha mẹ nên gầy
Lưng còng vú xếch vì mày con ơi
Đi làm khoác cái áo tơi
Mưa dầm gió bấc miệng thời xuýt xoa.
—-
Từ khi bỏ cửa bỏ nhà
Vợ chồng dắt díu nhau ra mỏ này
Lên tầng sợ hãi thằng Tây
Cu-soong đá đít mũi giày bạt tai.
—-
Than nhiều hơn cả cỏ cây
Đào ra than cũng tay này chứ ai
Thế mà cả gái trai già trẻ
Đều cong lưng làm nghé làm trâu
Đào than cho nó làm giàu
Xúc vàng đem đổ xuống tàu cho Tây.
—-
Thằng cai nó đuổi em rồi
Bơ vơ giữa chợ không nơi nương mình
Vì tiền em phải bán mình
Đời em thôi cũng là đành bỏ đi.
—-
Cao su đi dễ khó về
Khi đi mất vợ, khi về mất con
Cao su đi dễ khó về
Khi đi trai trẻ, khi về bủng beo.
—-
Bán thân đổi mấy đồng xu
Thịt xương vùi gốc cao su mấy tầng.
—-
Lỡ lầm vào đất cao su
Chẳng tù thì cũng như tù chung thân.
Tháng ngày dãi nắng dầm sương
Mới được ruộng lúa bên đường xanh tươi.
—-
Quân bay dọc lắm, Trời ơi
Độc hơn rắn rết, hơn loài hùm tinh.
Bắt choa (chúng tao) nhổ lúa đang xanh
Trồng đay thắt cổ họ hàng nhà bay
Không trồng thì phải tù ngay
Trồng thì chẳng biết ăn mày phương mô (nào).
Thôi thì thác cũng ra ma
Ruộng hoa, choa cứ hai mùa làm ăn.
—-
Chém cha lũ Nhật côn đồ
Bắt người cướp của tha hồ thẳng tay
Dân ta trăm đắng ngàn cay
Thóc ăn chẳng có, trồng đây cho người.
—-
Lấy chồng mà cậy mà nhờ
Hôm qua thằng Nhật bắt bừa đi phu
Bên mình nheo nhóc con thơ
Dỗ được chúng nín, trời mưa mất rồi
Cảnh tình thảm lắm ai ơi
Chàng đi khổ chín, thiếp tôi khổ mười
—-
Ngẫm ra thật đúng như lời
Nước mà đã mất, nhà thời cũng tan.
—-
Lính vua lính chúa lính làng!
Nhà vua bắt lính cho chàng phải ra
Giá vua bắt lính đàn bà
Để em đi đỡ anh và bốn năm
Bởi vua bắt lính đàn ông
Tiền lưng gạo bị, sắm trong nhà này.
—-
Ngang lưng thì thắt bao vàng
Đầu đội nón dấu vai mang súng dài
Một tay thì cắp hỏa mai
Một tay cắp giáo, quan sai xuống thuyền
Thùng thùng trống đánh ngũ liên
Bước chân xuống thuyền nước mắt như mưa.
—-
Ba năm trấn thủ lưu đồn
Ngày thì canh điếm, tối đồn việc quan
Chém tre, đẵn gỗ trên ngàn
Hữu thân hữu khổ phần nàn cùng ai
Miệng ăn măng trúc măng mai
Những dang cũng nứa lấy ai bát cơm
Nước giếng trong con cá nó vẫy vùng.
—-
Anh đi lưu thủ Bắc Thành
Để em khổ héo như nhành từ bi.
—-
Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
Nàng về nuôi cái cùng con
Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng.
—-
Nhà vua bắt lính đàn ông
Mười sáu tuổi rưỡi đứng trong công đường.
—-
Ai trông thấy lính chẳng thương
Đứng trong công đường nước mắt như mưa.
—-
Trời cao thăm thẳm đất dày
Bao giờ lính mộ sang Tây được về
Vợ con thương nhớ ủ ê
Biết rằng sang đấy có về được không?
—-
Anh ơi! Đi lính cho Tây
Con dại cả bầy, bỏ lại ai nuôi?