Trong văn hóa tâm linh của người Việt, các nghi thức tang lễ luôn chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc, vừa phản ánh tín ngưỡng dân gian, vừa chứa đựng triết lý nhân sinh. Trong đó, các tục lệ như đặt bát cơm úp, cắm cọc kim loại dưới giường hay thắp hương liên tục đều mang ý nghĩa tượng trưng nhưng ít người hiểu rõ. Vậy những “tại sao” này xuất phát từ đâu, mang ý nghĩa gì?
Tại sao có tục đặt bát cơm úp, quả trứng và đôi đũa trên đầu người chết?
Việc đặt bát cơm úp và quả trứng cùng đôi đũa trên đầu người chết tượng trưng cho sự dâng cúng đơn giản nhưng đầy ý nghĩa. Theo tín ngưỡng, bát cơm là biểu tượng cho bữa cơm cuối cùng mà người đã khuất dùng để chia tay dương gian. Đôi đũa đặt lên bát cơm chính là công cụ biểu trưng cho sự gắn bó của người sống và người chết, còn quả trứng đứng thẳng giữa đôi đũa mang ý nghĩa cân bằng âm dương.
Tại sao người ta cắm cọc kim loại dưới chân giường người chết?
Cọc kim loại dưới chân giường có vai trò “trấn trạch”, ngăn chặn tà khí hoặc âm khí từ người đã khuất lan tỏa ra xung quanh. Trong quan niệm dân gian, giường người chết là nơi hội tụ âm khí mạnh nhất, việc cắm cọc kim loại như một lá chắn để bảo vệ những người sống trong gia đình khỏi những ảnh hưởng tiêu cực.
Tại sao khi chưa nhập quan, người ta đặt ngang một con dao trên bụng người mới chết?
Con dao đặt trên bụng người chết nhằm tránh hiện tượng “quỷ nhập tràng” – một niềm tin rằng linh hồn vất vưởng có thể nhập vào xác người chết, gây ra hiện tượng kinh dị. Dao sắc được coi là vật dụng có khả năng ngăn chặn tà khí và xua đuổi linh hồn xấu, bảo vệ sự thanh thản của người đã khuất.
Tại sao trên nắp áo quan, người ta luôn thắp hương hoặc đèn dầu?
Việc thắp hương hoặc đèn dầu trên nắp áo quan mang ý nghĩa dẫn đường cho linh hồn người chết, giúp họ tìm được con đường về cõi âm một cách dễ dàng. Ngọn đèn dầu và hương cháy liên tục cũng biểu trưng cho sự kết nối không ngừng giữa âm và dương, tạo cảm giác an lành cho cả gia đình và linh hồn người khuất.
Tại sao hai bên hương án, người ta đặt hai cây chuối con?
Hai cây chuối con được đặt hai bên hương án như một biểu tượng của sự sống và tái sinh. Trong văn hóa Việt Nam, cây chuối mang ý nghĩa sinh sôi, nảy nở và gắn liền với hình ảnh quê hương. Đặt cây chuối ở hương án là cách gia đình bày tỏ mong ước người chết được yên nghỉ, đồng thời gửi gắm niềm hy vọng vào sự phát triển của con cháu.
Kết luận
Những nghi thức và tập tục tang lễ của người Việt không chỉ đơn thuần là các thói quen truyền thống mà còn chứa đựng những triết lý nhân sinh và tín ngưỡng tâm linh sâu sắc. Mỗi hành động, mỗi vật phẩm đều mang theo một thông điệp về sự gắn kết giữa người sống và người chết, đồng thời phản ánh nét đẹp văn hóa mà chúng ta cần gìn giữ. Hiểu rõ và trân trọng các “tại sao” này sẽ giúp chúng ta thêm tự hào về di sản văn hóa phong phú của dân tộc.
