Trong đời sống và ngôn ngữ dân gian Việt Nam, thành ngữ “cầm cân nảy mực” không chỉ là biểu tượng của sự công bằng mà còn là lời nhắc nhở về trọng trách và đạo đức trong hành xử. Xuất phát từ các công cụ trong nghề nghiệp như thợ mộc, thợ cân, câu nói này đã được mở rộng ý nghĩa để chỉ những người đảm nhận trách nhiệm quan trọng, giữ vai trò định hướng và đưa ra phán quyết đúng đắn.
Cầm cân nảy mực là gì?
“Cầm cân nảy mực” là một thành ngữ sử dụng hình ảnh cân và mực – hai công cụ gắn liền với sự chính xác và chuẩn mực.
- Cân: Dụng cụ đo lường, biểu trưng cho sự công bằng, khách quan.
- Mực: Dây mực dùng trong nghề thợ mộc hoặc thợ sửa chữa, giúp xác định đường thẳng, tượng trưng cho sự ngay thẳng và chính xác.
Thành ngữ này được dùng để chỉ những người giữ vị trí lãnh đạo, điều hành hoặc xét xử, yêu cầu sự đúng đắn, công tâm và minh bạch.
Ý nghĩa thành ngữ cầm cân nảy mực
Giải thích ý nghĩa đen của cụm từ “cầm cân nảy mực”
Nghĩa đen của thành ngữ gắn liền với hai công cụ:
- Cân dùng để đo lường trọng lượng, yêu cầu sự chính xác tuyệt đối để đảm bảo không thiên vị.
- Mực dùng để tạo đường chuẩn, giúp công việc của người thợ đạt được kết quả đúng hướng.
Hai công cụ này kết hợp lại nhằm nhấn mạnh sự cẩn trọng và chính xác trong công việc, không để xảy ra sai lệch hay thiên lệch.
Giải thích ý nghĩa bóng của cụm từ “cầm cân nảy mực”
Nghĩa bóng của câu thành ngữ chỉ những người ở vị trí có trách nhiệm cao, cần hành xử đúng đắn, khách quan và trung thực.
- Trong lĩnh vực pháp lý, người cầm cân nảy mực là những thẩm phán, luật sư hoặc quan chức hành pháp giữ vai trò quan trọng trong việc phân định đúng sai.
- Trong xã hội, cụm từ còn ám chỉ người giữ vai trò lãnh đạo, đưa ra các quyết định có ảnh hưởng lớn, yêu cầu sự công tâm, không thiên vị.
Ví dụ:
- “Anh phải là người cầm cân nảy mực về tất cả mọi việc từ lớn tới nhỏ trong đơn vị” (Hồ Phương, “Nhắm thẳng quân thù mà bắn”).
- “Người cầm cân nảy mực về kỷ luật trong đơn vị, các cán bộ phải thực sự làm gương cho chiến sĩ” (Báo quân đội nhân dân, 10-12-1977).
Nguồn gốc của thành ngữ “cầm cân nảy mực”
Thành ngữ này bắt nguồn từ đời sống lao động, đặc biệt là công việc của thợ mộc, thợ sửa chữa hoặc những người làm nghề cần sự chính xác.
- “Cân” dùng để đo trọng lượng các vật, đảm bảo tính công bằng.
- “Mực” dùng để kẻ đường thẳng, tránh sai lệch khi cắt hoặc chỉnh sửa gỗ.
Việc kết hợp hai hành động “cầm cân” và “nảy mực” tạo ra một hình tượng đầy ý nghĩa, biểu thị sự công tâm, ngay thẳng và trách nhiệm trong hành động và phán xét.
Ví dụ về cách sử dụng “cầm cân nảy mực” trong câu
- “Chỉ có thực tế sống mới cầm cân nảy mực được cho tương lai của người cầm bút chúng ta?” (Văn nghệ, 8-1961).
- “Từ giờ xấp đi, bệ hạ cầm cương nảy mực khiến cho trong ấm ngoài êm, tôi đây cũng được nhờ” (Hoa Bằng, “Quang Trung”).
Kết luận
“Cầm cân nảy mực” là thành ngữ sâu sắc không chỉ gói gọn trong hình ảnh công cụ lao động mà còn mang giá trị đạo đức xã hội. Câu nói này nhắc nhở con người, đặc biệt là những người đảm nhận vai trò lãnh đạo hoặc xét xử, cần phải giữ sự công tâm, minh bạch, và luôn đặt lợi ích chung lên hàng đầu. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, sự chính xác, khách quan và ngay thẳng luôn là nguyên tắc sống còn để duy trì công bằng và lòng tin trong xã hội.
